Sądeckie getto
źródło: Youtube

Sądeckie Getto opisane dzięki rękopisowi Władysława Żaroffe

Wczoraj tj. 27 stycznia 2020 r. obchodziliśmy 75 rocznicę wyzwolenia niemieckiego nazistowskiego obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau. Główna uroczystość odbyła się pod namiotem, rozstawionym w taki sposób, by obejmował on także bramę wejściową do obozu, zwaną Bramą Śmierci.

W uroczystości wzięło udział ponad 200 Ocalałych, a także ponad 60 delegacji państwowych i przedstawicieli organizacji międzynarodowych.

W imieniu Rzeczypospolitej, która podejmuje wszelkie starania o zachowanie terenu Auschwitz oraz innych miejsc Zagłady znajdujących się na naszych ziemiach, ponawiam zobowiązanie: zawsze pielęgnować pamięć i strzec prawdy o tym, co się tutaj wydarzyło.

– powiedział prezydent Andrzej Duda.

Przy tej okazji warto przypomnieć historię Getta, która zastało założone w Nowym Sączu, w sąsiedztwie sądeckiego zamku. Poniższe materiały publikujemy jako pierwsi, dzięki rękopisowi Władysława Żaroffe.

Treść rękopisu Władysława Żaroffe

Uwagi, dotyczące sporządzenia przeze mnie mapki getta nowosądeckiego: mapkę sporządziłem na podstawie moich spostrzeżeń z czasów okupacji hitlerowskiej i następujących osób, które udzieliły mi informacji:

  • Kazimierz Wańczyk urodził się w 1929 roku mieszkał w Nowym Sączu przy ul. Buziniczej do czasu kiedy zostało stworzone getto dla Żydów On i cała rodzina została wykwaterowana poza obszar Getta
  • Kazimierz Połeć urodził się w 1918 roku, mieszkał do 1938 roku na w Zamku nowosądeckim, a w czasie okupacji w pobliżu Getta
  • Maciej Styczyński urodził się w 1921 roku i mieszkał w czasie okupacji przy ulicy Piastowskiej
  • Jan Weimer urodził się w 1923 roku – wyznania protestanckiego w związku z tym miał łączność z kościołem ewangelickim przy ul. Pijarskiej

Najwięcej informacji udzielił mi Kazimierz Wańczyk, który jako chłopiec kilkunastoletni miał stały kontakt ze społecznością żydowską bowiem mieszkał przy ulicy Bóżniczej, a kiedy zostało utworzone Getto został przesiedlony wraz z całą rodzina do budynków znajdujących niedaleko kościoła ewangelickiego z tyłu ulicy Pijarskiej od strony rzeki Dunajec. Bardzo często kontaktował się ze swymi znajomymi Żydami, przynosząc im artykuły żywnościowe. Nie było dla niego problemu przejść pod ogrodzeniem zbudowanym z siatki i drutów kolczastych czy przeskoczyć przez płot zbudowany z desek lub przeskoczyć mur. Twierdzi również że ewangelicy pochodzenia niemieckiego chodzili do kościoła od tyłu, szczególnie korzystali z tego wejścia Niemcy zamieszkali we wsi Chełmiec. Trasa ich biegła: po przejściu przez most kierowali się w stronę Zamku, gdzie były schodki od strony rzeki Dunajec, które prowadziły na dróżkę kierowaną w stronę ul. Romanowskiego – po drodze można było pójść do kościoła ewangelickiego.

Zaznaczam również że mury z cegły i betonu zostały zbudowane na placu 3 maja na ul. Franciszkańskiej od strony ul. Piotra Skargi na ul. Kazimierza od strony rynku na ul Pijarskiej-przegrodzona i od niej do końca ul. Bóżniczej do granicy podwórza zamkowego. Były również dwie bramy na betonowych filarach o wrotach drewnianych – jedna na ul Bóżniczej, skąd Żydów wyprowadzano na cmentarz żydowski ul. [ Rybacka] gdzie ich mordowano, a pózniej wszystkich przeprowadzono na stacje kolejową w Nowym Sączu skąd wyjeżdżali pociągiem do Bełżca i tam dokonano zbrodni.

Druga brama była na ul. Franciszkańskiej, skąd wyprowadzano Żydów do więzienia lub na przesłuchanie na gestapo. Pozostałe ogrodzenie było zbudowane z siatek metalowych z drutów kolczastych, płotów drewnianych. Takie ogrodzenie było od strony podwórza zamkowego na ul. Kazimierza, od strony zamku przy ul. Bóżniczej, na podwórzu Synagogi, od strony ul. Piotra Skargo no i na podwórkach kamienic przy ul. Piotra Skargi, Rynek i ul. Romanowskiego.

Również niektóre pomieszczenia znajdujące się w Gettcie na parterach budynków mające bezpośrednio styczność z ulicami, które były użytkowane przez mieszkańców polskich narodowości – były np. drzwi zabite deskami, okna zasłoniete siatkami drucianym i często zamalowane, aby Żydzi nie mieli żadnego kontaktu nawet wzrokowego z przechodniami ulicznymi. Do tych pomieszczeń zalicza się dwa budynki znajdujące się na rogu Placu 3 maja i ul. Piotra Skargi od strony ul. Bóżzniczej i przy ul. Pijarskiej aż do muru zagradzającego ulicę (na przeciw kościoła i Parafii).

Nowy Sącz dnia 28.04.1999

sporządził Władysław Żaroffe
zam. Nowy Sącz ul Lwowska 13

Władysław Żaroffe zmarł 13 czerwca 2019 r. Był znawcą historii przedwojennego Nowego Sącza. Był także więźniem NKWD oraz żołnierzem Armii Krajowej. Pomagał w przerzucie na Zachód słynnego emisariusza Jana Karskiego, który ukrywał się w domu Żaroffów przy ul Lwowskiej 13.

Rękopis z opisem oraz mapką sądeckiego Getta Władysław Żaroffe przekazał w 2015 r. Stowarzyszeniu LGD „Partnerstwo Dla Ziemi Sądeckiej”. Za przekazanie i pomoc w opracowaniu materiałów dziękujemy Panu Leszkowi Konstantemu z Podegrodzia.

23 sierpnia 1942 r. rozpoczęto likwidację Getta. Do 28 sierpnia, w trzech transportach wywieziono do obozu Zagłady w Bełżcu niemal 16 tys. mieszkańców naszego regionu, w tym 10 tys. nowosądeczan.